အင်ဒိုနီးရှား၏ ဂျီဩဂရာဖီ: မြေပုံများ၊ အချက်အလက်များ၊ မိုးလေဝသ၊ ကျွန်းများနှင့် ဒေသများ
အင်ဒိုနီးရှား၏ ဇီဝဧရိယာသည် အိပ်ချတ်ပတ်လည် ဧရာဝတီသံရိပ်တန်းကဲ့သို့ သမုဒ္ဒရာနှစ်ဖက်ကို ဆက်သွယ်သည့် ကပ်လျက်ရှိသော ကျွန်းစုကြီးကြောင့် သတ်မှတ်ရသည်။ ဤပတ်၀န်းကျင်သည် ထိပ်တန်း မီးတောင်များနှင့် နက်ရှိုင်းသော မင်္ဂလာရေတံခါးများ၊ အစိမ်းလန်းသစ်တောများနှင့် သာမန်ရာသီကာလ စာဗန်းနာများကို ဖန်တီးပေးကာ ကမ္ဘာမြေကျော်လွန်ကာ မျိုးစိတ်စုံလင်မှုကို ရှေးဟောင်း မြေကြီးတံတားများနှင့် အကြမ်းစားကန့်ကွက်ချက်များက ပုံဖော်ထားသည်။ အင်ဒိုနီးရှား၏ တည်နေရာ၊ ကျွန်းများ၊ မိုးလေဝသနှင့် အန္တရာယ်များကို နားလည်ခြင်းသည် ခရီးသွားများ၊ ကျောင်းသားများနှင့် ပရော်ဖက်ရှင်နယ်များအတွက် တိကျသဘောရခြင်းကို ကူညီပေးပါသည်။
ဆူမာတရာမှ ပပူဒားအထိ အစိတ်အပိုင်းများသည် တက်တိုးနစ်စ်၊ မုန်တိုင်းများနှင့် မြင့်တက်ကျဆင်းခြင်းတို့အပေါ် မူတည်၍ အလျင်အမြန်ပြောင်းလဲသွားပါသည်။ ဒီနိုင်ငံသည် ဗိုင်အိုဂျီအိုဂရပ်ဖစ်နယ်နိယာမတွေကို ဖြတ်သန်းကာ အလုပ်ရှုပ်သော ပင်လယ်လမ်းကြောင်းများ၏ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းဖြစ်နေသည်။
အချက်အလက် အမြန်လျင်နှင့် မှတ်ချက်
အင်ဒိုနီးရှားသည် အရှေ့တောင်အာရှတွင် တည်ရှိသည့် ကျွန်းစုနိုင်ငံဖြစ်ပြီး ဝန်းကျင်သန်းဆောင်သော ကျွန်းပေါင်းများစွာကို ဖုံးလွှမ်းထားသည်။ ၎င်းသည် အိန္ဒိယနှင့် ပက်စီဖစ် သမုဒ္ဍရာများအကြား တည်ရှိပြီး အာရှနှင့် အော်စထရေးလီးယားဆိုင်ရာ ညီမျှမှုများအပေါ် ပေါင်းစည်းမှုရှိသော အမျိုးမျိုးသော သက်ရောက်မှုများကို ဖော်ဆောင်ပေးသည်။
- ဧရိယာ - မြေဧရိယာပမာဏ ဝန်းကျင် ၁.၉၀ သန်း စတုဂံကီလိုမီတာ (တိကျမှုသည် မတူကွဲပြားနိုင်သည်။)
- ကမ်းလွန် - ဝန်းကျင် ၅၄,၇၁၆ ကီလိုမီတာခန့်၊ ကမ္ဘာ့အရှည်များထဲမှ တစ်ခုဖြစ်သည်။
- ကျွန်းများ - ၁၇,၀၀၀ ကျော်; ၂၀၂၃ အထိ တရားဝင်အမည်ရှိသည်ဟု ဆိုထားသော ကျွန်းများမှာ ၁၇,၀၂၄ ချောက်။
- အမြင့်ဆုံးအချက် - Puncak Jaya (Carstensz Pyramid)၊ ၄,၈၈၄ မီတာ၊ ပပူဒား။
- စောင့်ကြည့်လျက်ရှိသည့် အက်တစ်တက်မီးတောင်များ - ခန့်မှန်း ၁၂၉ ကျော်။
- ရာသီဥတုပြဿနာ - အများအားဖြင့် အပူဓာတ်စိုထိုင်းရာသီဖြစ်ပြီး မုန်တိုင်းရာသီများရှိပါသည်။
- အချိန်ဇုန်များ - WIB (UTC+7), WITA (UTC+8), WIT (UTC+9).
ဒီကျွန်းစုသည် ပြင်ပကျက်ဝန်းများအဖြစ် ထူထောင်ထားသော အသေးငယ်မြေပြင်များနှင့် နက်ရှိုင်းသော ရေကြောင်းများ အတက်အလှမ်းပေါင်းစပ်ထားသည်။ အနောက်ဘက်တွင် Sunda Shelf သည် အာရှမြေကြီး၏ ဆက်လက်ဖြန့်ချိမှုဖြစ်ပြီး Java Sea ကို အပါအဝင်သည်။ အရှေ့ဘက်တွင် Sahul Shelf သည် အော်စထရေးလီးယား–နယူးဂီနီ၏ ဆက်လက်ဖြန့်ချိမှု ဖြစ်ကာ Arafura Sea နှင့် ပပူဒား၏ တောင်ပိုင်းမြေညီညွတ်များတွင် တွေ့ရသည်။
ဤကျောက်မျက်နှင့် Shelf များကြားတွင် Wallacea ဟုခေါ်သော နယ်နေရာသည် နက်ရှိုင်းသော မြစ်တံခါးများနှင့် ကျွန်းစုများ ပါဝင်သဖြင့် ရာသီခေတ်ကာလများအတွင်း မြေတံတားများ မဖက်လေ့မရှိခဲ့သဖြင့် သဘာဝပတ်ဝန်းကျင် ဂုဏ်သိက္ခာများကို ထိန်းသိမ်းပေးခဲ့သည်။ ဤဧရိယာသည် လူ့အဖွဲ့အစည်းအပြုပြင်မှုများ၊ ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရေးလမ်းကြောင်းများနှင့် ယနေ့သင်္ဘောကြီးလမ်းကြောင်းများကို ပုံဆောင်စေသော အင်္ဂါရပ်ဖြစ်သည်။
အင်ဒိုနီးရှား၏ တည်နေရာ (အိန္ဒိယနှင့် ပက်စီဖစ် သမုဒ္ဒရာများအကြား)
အင်ဒိုနီးရှားသည် အိန္ဒိယနှင့် ပက်စီဖစ် သမုဒ္ဒရာများအကြား အရှေ့တောင်အာရှတွင် ဖြန့်ချိထားပြီး တပ်ဆင်သည်။ ၎င်းသည် သင်္ဘောလမ်းကြောင်း၊ မိုးလေဝသပုံစံများနှင့် အချိန်ဇုန်များကို နားလည်ရန် အရေးကြီးသည်။ လွန်စွာ တဖြည်းဖြည်း ရေဒီယပ်များကနေ ၆°N မှ ၁၁°S နှင့် ၉၅°E မှ ၁၄၁°E အတွင်း တည်ရှိသည်။ ၎င်းသည် Java, Bali, Flores, Banda, Arafura, Celebes (Sulawesi) စသည့် အရေးပါတဲ့ သမုဒ္ဒရာပိုင်းများနှင့် Malacca, Sunda စသည့် မဟာလမ်းကြောင်းများကို နှီးနယ်သည်။
ဂျီယိုလောဂျီအရ အနောက်ဘက် အင်ဒိုနီးရှားသည် Sunda Shelf ပေါ်တွင် တည်ရှိပြီး အာရှမြေကြီး၏ ကျယ်ပြန့်သော နက်ရှိုင်းမဟုတ်သော တန်းဖြစ်သည်။ အရှေ့ဘက်အနီးတွင် အင်ဒိုနီးရှားသည် Sahul Shelf ဆီသို့ ဦးတည်ကာ နယူးဂီနီနှင့် မြောက် အော်စထရေးလီးယားသို့ ဆက်လက်သွားသည်။ များသောနက်ရှိုင်းသော ရေတံခါးများသည် အမျိုးသားပေါင်းစည်းမှု၏ ပင်လယ်သဘောကို ရှင်းလင်းပြသကာ ကျောက်ပြင်များအတွင်း အနက်ရှိုင်းသော ဇီဝကွာဟမှုများကို ထိန်းသိမ်းထားသည်။
ဧရိယာ၊ ကမ်းလွန်နှင့် ကျွန်းရေတွက်ချက် အကျဉ်းချုံး
အင်ဒိုနီးရှား၏ မြေဧရိယာသည် ဝန်းကျင် ၁.၉၀ သန်း စတုဂံ ကီလိုမီတာခန့် ဖြစ်ပြီး ကမ်းလွန်မှာ ဝန်းကျင် ၅၄,၇၁၆ ကီလိုမီတာခန့်ရှိသည်။ ၎င်းသည် ထူးခြားစွာ လှည့်ပတ်သော ကမ်းနားကြောင့် ဖြစ်သည်။ သင်္ကေတများသည် စစ်တမ်းနည်းလမ်း၊ အလိမ်အလတ် အချိန်ကြောင့် ကွာခြားနိုင်သည်။ ထိုအချက်များကို ကိုးကား၍ အနီးကပ်ခန့်မှန်းချက်အဖြစ်သာ ဖတ်ရှုသင့်သည်။
ကျွန်းစုတွင် ၁၇,၀၀၀ ကျော်သော ကျွန်းများ ပါဝင်ပြီး ၂၀၂၃ အထိ တရားဝင်အမည်ရရှိထားသော အချက်အလက်မှာ ၁၇,၀၂၄ ခန့် ဖြစ်သည်။ ထိပ်တန်း အချက်အလက်များအနက် Puncak Jaya ၄,၈၈၄ မီတာနှင့် ခန့်မှန်း ၁၂၉ ပြင်းထန်လှသော မီးတောင်များ ပါဝင်သည်။ ဤ ကဏ္ဍချုပ် အချက်အလက်များသည် မြေ၊ ပင်လယ်နှင့် မြေတပြင်လုံး တက်တိုးမှုများချိတ်ဆက်နေသည့် နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံ၏ အကျဉ်းချုံးကို ဖော်ပြပေးသည်။
တည်နေရာ၊ ပမာဏနှင့် မြေပုံများ
အင်ဒိုနီးရှား၏ တည်နေရာသည် အာရှနှင့် အော်စထရေးလီးယားတို့၏ ပင်လယ်လမ်းထိပ်စွန်းတွင် တည်ရှိသဖြင့် ၎င်း၏ ပမာဏနှင့် ဂျီကော်ဩဖ်ဖစ်အချက်များကို ခရီးသွားချိန်၊ မိုးလေဝသပုံစံနှင့် အချိန်ဇုန်များကို နားလည်ရန် အဓိကဖြစ်သည်။ ၎င်းသည် တကယ်လက်တွေ့ ရွေ့လျားမှုခရီးအတွက် တောက်ပသည့် အကွာအဝေးများရှိသော်လည်း လေ၊ ပင်လယ်နှင့် ဒစ်ဂျစ်တယ်လိုင်းများဖြင့် ဆက်သွယ်၍ ဆက်စပ်ထားသည်။
ကျွန်းစုကို မြေပုံပေါ်တွင် ဖော်ပြလျှင် သုံး (၃) ခုအချိန်ဇုန်များနှင့် ကမ္ဘာလှည့်သယ်ယူပို့ဆောင်ရေး လမ်းကြောင်းအကြီးများကို တွေ့နိုင်သည်။ ၎င်းတို့သည် ပြင်ပကမ်းနားရှိ ထူထောင်ထားသည့် မြစ်အမြစ်များ၊ နက်ရှိုင်းသော အရေဆီနှင့် မီးတောင်တန်းများ၏ ပေါင်းစပ်မှုကို ပြသကာ လူနေမှု နေရာကို သတ်မှတ်ပေးသည်။
ကိုဴာဒါနိတ်များ၊ အရှေ့-အနောက်နှင့် မြောက်-တောင် ဖက်ပမာဏ
အင်ဒိုနီးရှား၏ အရှိန်အဟုန်အထိ အချက်များသည် ၎င်း၏ ရောက်ရှိနိုင်စွမ်းကို ဖော်ပြသည်။ အနောက်ဘက်တွင် Weh ကျွန်း ပါဝင်သည့် Sabang သည် ၅.၈၉°N၊ ၉၅.၃၂°E အနီးတွင် တည်ရှိကာ အရှေ့ဘက်တွင် Merauke သည် ပပူဒားတွင် ၈.၄၉°S၊ ၁၄၀.၄၀°E အနီးတွင် တည်ရှိသည်။ ကျွန်းစု၏ အရှေ့-အနောက် အကွာအဝေးမှာ ယူနာရီ ၅,၁၀၀ ကီလိုမီတာခန့် ဖြစ်ပြီး မြောက်-တောင် ဖြစ်ရပ်သည် ၁,၇၆၀ ကီလိုမီတာခန့် ဖြစ်သည်။
အခြားအရေးပါတဲ့ အဆင့်များတွင် မီငါစ် (Miangas) ဟာ မြောက်ဘက် အဆင့်ကို၊ Rote ဟာ တောင်ဘက် အဆင့်ကို ကိုယ်စားပြုသည်။ ၎င်းနိုင်ငံသည် သုံး (၃) မျိုး အချိန်ဇုန်ဖြင့် လည်ပတ်သည်။ WIB (UTC+7) သည် အနောက်အင်ဒိုနီးရှား (Java နှင့် Sumatra အပါအဝင်) နှင့် ဆက်စပ်ပြီး WITA (UTC+8) သည် အလယ်ပိုင်း (Bali နှင့် Sulawesi) အတွက်ဖြစ်၊ WIT (UTC+9) သည် Maluku နှင့် Papua အတွက် ဖြစ်သည်။ ဤဇုန်များသည် နေ့စဉ်ဘဝ၊ သယ်ယူပို့ဆောင်ရေး အချိန်ဇယားနှင့် ထုတ်လွှင့်ချိန်များနှင့် ကိုက်ညီသည်။
ထူးခြားပိုင်ခွင့်စီးပွားရေးဇုန်နှင့် ပင်လယ်ဧရိယာအကျဉ်းချုံး
အင်ဒိုနီးရှား၏ ပင်လယ်ဥပဒေစိတ်ကို ကျင့်သုံးသောအရာသည် ကျွန်းစုနိုင်ငံအဖြစ် အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ဥပဒေများနှင့် ကိုက်ညီသည်။ ပင်လယ်နယ်မြေသည် မူလကျန်ကျန်လမ်းတန်းများအရ ၁၂ သာသနာ့သင်္ဘောမိုင်အထိ တူးဆွဲထားပြီး Contiguous Zone သည် ၂၄ သင်္ဘောမိုင်အထိချဲ့ထွင်နိုင်သည်။ EEZ သည် ၂၀၀ သင်္ဘောမိုင်အထိ အရင်းအမြစ်အခွင့်အရေးရှိစေသော်လည်း အနီးအနားနိုင်ငံများနှင့် မျဉ်းကိုဖြတ်ချိုးသည်။
ကျွန်းစုဘေးတန်းများကို ပြင်ပကျွန်းများ ချိတ်ဆက်ကာ ဖျော့သလောက် ရေမျက်နှာစုကို ပိတ်ပင်သတ်မှတ်ရာတွင် သတ်မှတ်သော အသားအရ အတွင်းပင်လယ်ရေကျယ်များကို ဖော်ပြသည်။ နက်ရှိုင်းသော မင်္ဂလာရေတံခါးများဖြစ်သည့် Lombok နှင့် Makassar သည် ပင်လယ်ကြီးရွေ့လျားသူများအတွက် Malacca လမ်းကြောင်း၏ အကန့်အသတ်ဖြစ်သော ရွေးချယ်စရာလမ်းကြောင်းဖြစ်သည်။ ဤလမ်းကြောင်းများသည် Indonesian Throughflow ကို ထောက်ပံ့ကာ ပက်စီဖစ်မှ အပူရှိသော ရေများကို အိန္ဒိယသမုဒ္ဒရာသို့ တိုးပို့ပေးပြီး ဒေသဆိုင်ရာ မိုးလေဝသကို သက်ရောက်စေသည်။
ကျွန်းများနှင့် ဒေသဖွဲ့စည်းပုံ
အင်ဒိုနီးရှား၏ ကျွန်းများကို ပုံမှန်အားဖြင့် ဂေယာလောဂျီ၊ ဟန်ကျူနှင့် သမိုင်းနှင့် ကိုက်ညီသော ဒေသစုအဖြစ် ခွဲခြားကြသည်။ Greater နှင့် Lesser Sunda ကျွန်းများသည် ဆူမာတရာမှ Java နှင့် Timor ထိ အဓိက လမ်းကြောင်းကို ဖွဲ့စည်းကာ Maluku နှင့် Western New Guinea သည် ပင်လယ်ရှေ့က တစုအဖြစ် တိုးချဲ့ထားသည်။
ဤဒေသများသည် လူဦးရေနည်း ပမာဏ၊ စီးပွားရေး ပုံသဏ္ဍာန်များနှင့် ဇီဝမျိုးစုံကွဲပြားမှုများ ကို ရှင်းပြပေးသည်။ ၎င်းတို့သည် ယဉ်ကျေးမှုဇုန်များနှင့် သမုဒ္ဒရာ သယ်ယူပို့ဆောင်ရေးလမ်းကြောင်းများနှင့်လည်း ကိုက်ညီလျက် ရှိသည်။
Greater နှင့် Lesser Sunda ကျွန်းများ
Greater Sunda ကျွန်းများတွင် Sumatra၊ Java၊ Borneo (Indonesian Kalimantan) နှင့် Sulawesi တို့ ပါဝင်သည်။ Lesser Sundas သည် Bali မှ စပြီး Lombok၊ Sumbawa၊ Flores၊ Sumba နှင့် Timor ထိ တက်လျှောက်သည်။ Java သည် မီးတောင်ဩဇာများကြောင့် မြေဓာတ်ကောင်းပြီး လူဦးရေနည်း (most populous) ဖြစ်ကာ Jakarta၊ Bandung နှင့် Surabaya ကဲ့သို့သော မြို့ကြီးများကို ထိန်းသိမ်းသည်။
Sunda Arc သည် ဆူမာတရာမှ Java နှင့် Lesser Sundas အထိ မီးတောင်များစွာကို ထုတ်လုပ်ကာ မြေဩဇာကောင်းမွန်ခြင်းနှင့် မြေပြင်ချိုပ်ခြင်းတို့ကို ဖြစ်စေသည်။ အရှေ့ဘက်သို့ သွားသည်နှင့် Wallacea သို့ ရောက်ရှိကာ နက်ရှိုင်းသော ရေတံခါးများက အမျိုးစိတ်လဲလှယ်မှုကို ကန့်သတ်ခဲ့သဖြင့် Sulawesi နှင့် Flores ကဲ့သို့သော ကျွန်းများတွင် အထူးအသီးသီး သက်ဆိုင်ကြီးများ ပျံ့နှံ့နေသည်။
Maluku နှင့် Western New Guinea (Papua)
Maluku သည် North Maluku နှင့် Maluku provinces နှစ်ခုဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားပြီး Halmahera၊ Seram နှင့် Buru ကဲ့သို့သော ကြီးမားသော ကျွန်းများ ပါဝင်သည်။ ဤဒေသ၏ သမုဒ္ဒရာများသည် ပက်စီဖစ်နှင့် အိန္ဒိယ သမုဒ္ဒရာများကို ဆက်သွယ်ကာ တောက်ပသလောက် ကော်ရာလ်များနှင့် စွမ်းဆောင်ရည်မြင့် ကမ်းလွန်ပတ်ဝန်းကျင်များကို ဖန်တီးထားသည်။
Western New Guinea သည် ၂၀၂၂–၂၀၂၃ ခုနှစ်များအတွင်း ပြည်နယ်များအား အပိုတွဲဖွဲ့၍ ပြန်စီမံခဲ့သော ဒေသများကို အပါအဝင်သည်။ ဤဒေသတွင် Maoke အမြင့်တန်းများ၊ သစ်တောကျယ်ပြန့်မှုများနှင့် Oceania သို့ ဆက်သွယ်သည့် သဘာဝနှင့် ယဉ်ကျေးမှု ဆက်နွယ်မှုများ ရှိသည်။
ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ဂျီဩဂရပ်ဖီနှင့် မြင့်မြတ်ပုံစံ
အင်ဒိုနီးရှား၏ မြေပြင် မျိုးစုံသည် ရေခဲတပ်ဆင်ထားသည့် ထိပ်တန်းများမှ စ၍ တောကြီး နိမ့်မြေများနှင့် ကော်ရာလ်ဖြင့် ဝန်းရံထားသော ကမ်းလှေ့များအထိ ပြောင်းလဲနေသည်။ မီးတောင်တန်းများသည် များသော ကျွန်းများတွင် မြင့်မားသော ကိန်းအလျင်များကို ဖန်တီးပြီး များသော မြေညီနှင့် အမြင့်ပြောင်းလဲမှုကွာဟမှုလည်း ဖြစ်ပေါ်စေသည်။ ဤပုံစံများသည် လူနေမှု၊ လယ်ယာစိုက်ပျိုးရေး၊ သယ်ယူပို့ဆောင်ရေးနှင့် အန္တရာယ် ထိန်းချုပ်မှုကို သတ်မှတ်ပေးသည်။
မြင့်မားခြင်းနှင့် မျက်နှာလှည့်ခြင်းသည် ဒေသခံရာသီဥတုကိုလည်း ဖြန့်ချိသည်။ လေချိုးဘက် မျက်နှာများတွင် မိုးရွာမှုများ ပိုမိုချုပ်ပြီး နောက်ဘက် နေရာများနှင့် သေးငယ်သော ကျွန်းများတွင် မိုးရာသီဒဏ်ကို အကြမ်းပိုဆိုးစေသည်။
တောင်တန်းများနှင့် အမြင့်ဆုံးအချက် (Puncak Jaya, 4,884 m)
ပပူဒားရှိ Maoke တောင်တန်းများတွင် Puncak Jaya ၄,၈၈၄ မီတာရှိပြီး ဤသည်သည် ဧကွိုက်အပေါ် အအေးရှိသော အမြင့်တန်းများထဲမှ တစ်ခုဖြစ်သည်။ ဤထိပ်များအများစုသည် မီးတောင်မဟုတ်ပေ၍ မြေတင်ဆင်းခြင်းနှင့် အဓိက ပြိုကျမှုများကြောင့် ဖွဲ့လာသည်။
ထိုနှင့်မတူ အနောက်ဘက်တွင် Sumatra ၏ Bukit Barisan နှင့် Java နှင့် Lesser Sundas ပေါ်ရှိ ရွှေ့ပြောင်း ဆွဲငင်မှုများသည် မီးတောင်များဖြစ်ပေါ်စေသည်။ ၎င်းတို့၏ မီးစွဲများနှင့် ကယ်ဒယ်ရာများသည် မြေဩဇာကောင်းမွန်စေပြီး Merapi နှင့် Semeru ကဲ့သို့သော ထင်ရှားသော ထိပ်တန်းများကို ဖန်တီးသည်။
| ဒေသ သို့မဟုတ် အင်္ဂါရပ် | ဂျီယိုလောဂျီ ကာလပေါင်း | ကိုယ်စားပြု အရပ်များ |
|---|---|---|
| Sunda Shelf | အာရှ၏ မျက်နှာချင်းဆိုင် ဖျော့တန်း | Sumatra, Java, Kalimantan, Java Sea |
| Wallacea | ျခင်းနက်သော ဗာစင်များနှင့် ကျွန်းတန်းများ | Sulawesi, Nusa Tenggara, parts of Maluku |
| Sahul Shelf | အော်စထရေးလီးယား–နယူးဂီနီ၏ ဆက်လက်ဖြန့်ချိမှု | Arafura Sea, southern Papua lowlands |
| Sunda Trench | Subduction နယ်မြေ - Sumatra–Java အနီး | ကြီးမားသော မြေငလျင်နှင့် ဗလီလှိုင်းများ၏ စမူတျင်း |
| Banda Arc | မြန်မာ–Subduction နှင့် တိုက်မှု စနစ် | Maluku and Banda Seas |
ကမ်းရိုးမြေများ၊ မြေပြင်တောင်တက်များနှင့် အမြင့်အခြား
Kalimantan နှင့် ပပူဒား၏ အချို့ဒေသများတွင် ကမ်းရိုးနိမ့်မြေများနှင့် ပိတ်မြေများ အများကြီး ရှိသည်။ ဤနေရာများတွင် မြစ်များသည် ကျယ်ပြန့်သော ရေတောင်၌ လွှမ်းမိုးကာ ငါးဖမ်းလုပ်ငန်းနှင့် သယ်ယူပို့ဆောင်ရေးကို ထောက်ပံ့ပေးသော်လည်း ပိတ်မြေများကို ချိုထွက်အောင် လုပ်ဆောင်လျှင် မြေကျဆင်းခြင်းနှင့် မိုးရေကြီးမှု အန္တရာယ်များ ဖြစ်ပေါ်နိုင်သည်။
မူလတန်း သေးငယ်သော ကျွန်းများဖြစ်သည့် Nusa Tenggara နှင့် Sulawesi ၏ အချို့ဒေသများတွင် မျက်စိခွဲ၍ အတက်အကျဆင်းခြင်းများနှင့် တောင်ပံနားကျသော ကမ်းရိုးများ တွေ့ရသည်။ Java ၏ မြောက်ပိုင်း မျက်နှာသာသည် စိုက်ပျိုးရေးနှင့် မြို့ပြဇုန်များ အများစုကို တည်ရှိစေရန် ကောင်းမွန်သော နိမ့်မြေတန်းဖြစ်သည်။ အမြင့်အကျဉ်းပေါ်မူတည်၍ ထွက်လာသည့် မြေသုံးစွဲမှုပုံစံများသည် အနိမ့်တွင် ဆန်ကြက်လယ်ယာများမှ စ၍ အပူချိန်နည်းသော မာကျိုဒ်များတွင် ကော်ဖီနှင့် ဟင်းသီးဟင်းရွက်များထိ တက်လှည့်နေသည်။
တက်တိုးနစ်စ်၊ မြေငလျင်နှင့် မီးတောင်များ
အင်ဒိုနီးရှားသည် Eurasian, Indo‑Australian နှင့် Pacific Plates များ တွေ့ဆုံရာဒေသပေါ်တွင် တည်ရှိသည်။ Subduction, တိုက်မှုနှင့် ခြားနားသော မိုက်ခရိုးပလိတ်များ၏ လှည့်ပတ်မှုများသည် ကျွန်းစု၏ မျက်နှာချင်းဆိုင်တောင်တန်းများ၊ နင်းထင်းပေားများနှင့် မကြာခဏဖြစ်ပေါ်သော မြေငလျင်များကို ဖန်တီးသည်။ ဤလုပ်ငန်းစဉ်များကို နားလည်ခြင်းဖြင့် မီးတောင်များနှင့် ဗလီလှိုင်းဝန်းကျင်များ ဖြစ်ပေါ်တတ်သည်ဆိုသည့် အကြောင်းရင်းကို ရှင်းလင်းစေသည်။
အန္တရာယ်သတိပေးခြင်းနှင့် စောင့်ကြည့်ခြင်းသည် Sunda Arc နှင့် Banda Sea နယ်နိမိတ်တဝိုက်ရှိ ဒေသများ၌ နေ့စဉ်ဘဝအတွက် အရေးကြီးသည်။
ပ်လိတ်နယ်နိမိတ်များ (Eurasian, Indo‑Australian, Pacific)
Indo‑Australian Plate သည် Eurasian Plate အောက်သို့ Sunda Trench အကြောင်း၌ subduct ဖြစ်ကာ Sumatra၊ Java နှင့် Lesser Sundas ၏ မီးတောင်ခေါင်းများကို ဖန်တီးထားသည်။ အရှေ့ပိုင်းဆီသို့ ရောက်လာသောအခါ မိုက်ခရိုးပလိတ်များ ချိုးဖျက်ကာ ကွဲပြားလှသော ဗဟိုသို့ မပ်လိတ်ပြောင်းလဲသွားသည်။
Banda ဒေသတွင် subduction ၏ ပိုလားရီတည့်တည့် မတူကြောင်းကို တွေ့ရပြီး အချို့ အပိုင်းများသည် arc–continent တိုက်မှုများပါဝင်သည်။ Molucca ပင်လယ်သည် ဆန့်ကျင်တည်နေသည့် subduction နယ်မြေများကို တည်ရှိစေကာ အသေးငယ်သော စစ်တောပလိတ်ကို မီးရှို့ပိုင်ဆိုင်ခဲ့သည်။ ဤကွက်များသည် ကြီးမားသော သရဲကောင် မြေငလျင်များ၊ မြေသားလမ်းကြောင်းဆိုင်ရာ ချိုးဖျက်မှုများနှင့် စမူတျင်းများ စသည့် အန္တရာယ်များကို ဖြစ်ပေါ်စေသည်။
စောင့်ကြည့်လျက်ရှိသည့် မီးတောင်များနှင့် သမိုင်းဆိုင်ရာ မီးပွားမှုများ
Merapi၊ Semeru၊ Sinabung ကဲ့သို့ အများအားဖြင့် တက်လှုပ်နေသော ထိပ်များနှင့် Rinjani နှင့် Kerinci ကဲ့သို့ မြင့်ရှည်တက်နေသော ထိပ်များ ပါဝင်သည်။ Tambora (၁၈၁၅) နှင့် Krakatau (၁၈၈၃) ၏ သမိုင်းသက်ရောက်မှုများသည် ကမ္ဘာလောက၏ ရာသီဥတုနှင့် သမုဒ္ဒရာ ပေါက်ဖမ်းမှုများ ကိုလည်း ခံခဲ့ရသည်။
မီးတောင်များမှ ဖြစ်ပေါ်တတ်သည့် အန္တရာယ်အဓိကများမှာ လေယာဉ်ဆိုင်ရာနှင့် စိုက်ပျိုးရေးလုပ်ငန်းကိုပင် ထိခိုက်စေသော မီးမုန့်မှု ရေငတ်မှုများ၊ အလျင်အမြန်နှင့် ဖျက်ဆီးမှုများရှိသော pyroclastic flow များ၊ ဟင်းလျာအရေအတွက်များနှင့် မိုးရွာချိန်က မီးတောင်မှ ဆင်းလာသော ဓာတ်ငွေ့နှင့် ပေါင်းစပ်သော lahar (မီးတောင်မြစ်အတွက် ဆည်းသွင်းရေနှင့် ဗိုက်တုန့်ပြန်မှု) များ ဖြစ်သည်။ အန္တရာယ်ဇုန်သတ်မှတ်ခြင်း၊ အရေးပေါ် သတိပေးရေးနှင့် အသိုင်းအဝိုင်း လေ့ကျင့်ရေးများသည် ခရိုင်အများအပြားတွင် အန္တရာယ်လျှော့ချရေးအတွက် အခြေခံဖြစ်ကြသည်။
မိုးလေဝသနှင့် မုန်တိုင်းများ
အင်ဒိုနီးရှား၏ ရာသီဥတုသည် အများအားဖြင့် သာမန် ပူအိုင်းရာသီဖြစ်၍ လေရှုဝင်မှု၊ သမုဒ္ဒရာ အပူချိန်နှင့် သဘာဝပုံသဏ္ဍာန်တို့၏ လှုပ်ရှားမှုများဖြင့် မိုးရွာရာသီနှင့် သင့်လျော်သော ရာသီများ ဖြစ်ပေါ်သည်။ ၎င်းနိုင်ငံသည် ဧကွိုက် (equator) ပေါ်တွင် တစ်ပြိုင်နက်တည်း တည်ရှိခြင်း၊ မြင့်နိမ့်မတူညီမှုကြောင့် ဒေသဆိုင်ရာ ကွဲပြားမှုများ ရှိသည်။
El Niño–Southern Oscillation (ENSO) နှင့် Indian Ocean Dipole (IOD) ဟူသော အချို့သော ရာသီဥတုနှင့် ပင်လယ်ပတ်ဝန်းကျင် ပုံစံများသည် နှစ်စဉ် မိုးရွာပမာဏကို ထိခိုက်စေကြပြီး ရာသီခေတ်တစ်ခုချင်းစီတွင် ခြောက်သွေ့ခြင်း သို့မဟုတ် ရေကြီးမှုများကို ပိုမိုထိထိရောက်ရောက် ဖြစ်စေနိုင်သည်။
မိုးရွာရာသီနှင့် ခြောက်သွေ့ရာသီ၊ ITCZ
ဒေသများအများစုတွင် ခြောက်သွေ့ရာသီသည် ဇွန်မှ စက်တင်ဘာအထိ ဖြစ်ပြီး မိုးရာသီသည် ဒီဇင်ဘာမှ မတ်လ အထိ ဖြစ်တတ်သည်။ ဧပြီနှင့် အောက်တိုဘာ သည် ပြောင်းလဲရာလများဖြစ်ကြသည်။ ဤဇာတ်လမ်းကို သင်္ဘောအသင်းစု (Intertropical Convergence Zone, ITCZ) ၏ ရွေ့လျားမှုနှင့် မုန်တိုင်းလေစီးများ ဖန်တီးမှုတို့က ထိန်းနိုင်သည်။
ဒေသအလိုက် ကွဲပြားချက်များ တွေ့ရသည်။ Maluku နှင့် Banda Sea ကျွန်းစုအချို့တွင် မိုးလေဝသထင်ရှားမှုသည် ခုနှစ်၏ အလယ်ပိုင်းတွင် ပိုမိုများသည်။ ENSO ၏ ရာသီအပူချိန်ကြောင့် (El Niño) အင်ဒိုနီးရှား တိုက်လျက် အများအားဖြင့် မိုးရွာမှု လျော့နည်းစေတတ်ပြီး IOD ၏ အချို့သော ဖွဲ့စည်းမှုများက ရာသီပေါ်မူတည်၍ ခြောက်သွေ့သို့မဟုတ် မိုးများတိုးပွားစေတတ်သည်။
မိုးရေသဂုံနှင့် ရေကော်ရာဖ် ဆိုးကျိုးများ
တောင်များပေါ်တွင် မိုးအကြိမ်များ ပို၍ ကျရောက်စေသည်။ Sumatra ၏ Barisan ရှိ တောင်တန်းများနှင့် ပပူဒား၏ အချို့မြင့်မြောက်ဒေသများတွင် နှစ်စဉ် မိုးရေ တစ်နှစ်လျင် ၃,၀၀၀ မီလီမီတာ ထက် အလွန်များ၍ အချို့နေရာများတွင် ၅,၀၀၀ မီလီမီတာ ကျော်လှနိုင်သည်။ Java နှင့် Kalimantan တို့တွင် တည်နေရာနှင့် အမြင့်ပေါ်မူတည်၍ နှစ်စဉ် ၁,၅၀၀–၃,၀၀၀ မီလီမီတာ ခန့် ရေပါသည်။
Nusa Tenggara လို အရှေ့ဘက်သို့ ရွေ့လျားလျှင် မိုးရွာမှု လျော့ကျသည့် ထင်ရှားသော ရေထိန်းချုပ် အကျဉ်း(ရေခဲ) ဖြစ်လာ၍ နှစ်စဉ် မိုးရေ ၆၀၀–၁,၅၀၀ မီလီမီတာအကြား ရှိပြီး စိန္ဒရိုပျိုပုံစံဆန်သော မြင်ကွင်းများကို ဖန်တီးသည်။ မြို့ပြဒေသများသည် အပူချိန်မြင့် ကျွမ်းကျင်မှု (urban heat islands) များဖွဲ့စည်းကာ ဒေသခံ မိုးရွာချိန်နှင့် ပြင်းထန်မှုပေါ်သက်ရောက်မှု ရှိကြောင်း၊ ဥပမာ ලෙස ဇာကာတာ၊ Makassar နှင့် အခြားမြို့ကြီးများတွင် တိုက်ရိုက် ထိခိုက်မှုဖြစ်ပေါ်စေသည်။
ဇီဝမျိုးစုံနှင့် ဇီဝဧရိယာ ခွဲခြားချက်များ
အင်ဒိုနီးရှားသည် နက်ရှိုင်းသော ပင်လယ်ခွေ့များ၊ မြေမျက်နှာ တိုက်ပွဲများနှင့် မြေကြီးတိုးဖွံ့ဖြိုးမှုအမြန်နှုန်းတို့က ဖွဲ့စည်းထားသည့် ကမ္ဘာ့ ဇီဝမျိုးစုံ အရေးကြီးနေရာတစ်ခု ဖြစ်သည်။ ၎င်း၏ ကျွန်းများတွင် အာရှနှင့် အော်စထရေးလီးယားမျိုးစိတ်ပေါင်းစပ်မှုများ၊ ထိပ်တန်း အထူးဓာတုဇီဝမျိုးစုံများနှင့် ကာကွယ်စောင့်ရှောက်မှု အရေးကြီးသော နေရာများ ပါဝင်သည်။
ပင်လယ်ဘက် စက်ဝိုင်းထဲတွင် သစ္စာရှိသော ရေကြီးမှုများ၊ မန်ဂရိုဗ်ပင်များ၊ သဲထိတ်များနှင့် ကော်ရာလ်ရေကြောင်းများသည် ကမ်းလွန်ဘဝကို ထောက်ပံ့ပေးကာ မုန်တိုင်းနှင့် ကမ်းရိုင်းကျရောဂါများကို ကာကွယ်ပေးသည်။
Wallace Line နှင့် Wallacea
Wallace Line သည် အာရှနှင့် အော်စထရေးလီးယား ဇီဝမျိုးစိတ်များကို ကွဲပြားစေသည့် နက်ရှိုင်းသော ရေကြောင်းလမ်းများကို အကြမ်းဖော်ပြသည်။ ၎င်းသည် Borneo–Sulawesi နှင့် Bali–Lombok အချိုးများကို ဖြတ်သန်းကာ ရေမျက်နှာများသည် ရှေးခေတ် အေးခဲကာလတွင် မျက်နှာချိတ်မဖြစ်သေးတဲ့ အဆင့်များ ဖြစ်ခဲ့သည်။
Wallacea သည် Sunda နှင့် Sahul shelves အကြား ရှိသည့် ရွေ့လျားဖလှယ်ရာ နယ်မြေဖြစ်ကာ ကျွန်းများသည် နက်ရှိုင်းသော ရေတံခါးများကြောင့် သီးခြားနေခဲ့ကြပြီး ထိုကြောင့် အမြောက်အမြား သက်ဆိုင်ရာ ဂုဏ်သိက္ခာရှိသော အမျိုးစိတ်များ ဖွံ့ဖြိုးလာခဲ့သည်။ ဤမူလအခြေအနေသည် Sulawesi၊ Nusa Tenggara နှင့် ဗဟို Maluku archipelagos စသည့် နေရာများတွင် ထူးခြားသည့် ပတ်ဝန်းကျင်ဆိုင်ရာ ထိန်းသိမ်းရေး ဦးစားပေးရန် လိုအပ်ချက်များကို ဖန်တီးသည်။
Coral Triangle နှင့် ပင်လယ်ပတ်ဝန်းကျင်များ
အင်ဒိုနီးရှားသည် Coral Triangle ၏ မတ်တပ်ရပ်အင်အားအလယ်ဗဟိုတွင် တည်ရှိကာ ကမ္ဘာ့အရှိန်မြင့်ဆုံး ကော်ရာလ်နှင့် ငါးမျိုးစုံကို ထိန်းသိမ်းထားသည်။
အဓိက ကမ်းလွန်ကျန်းမာရေးအခြေစိုက်ရာများမှာ ကော်ရာလ် ရေကြောင်းများ၊ သဲကြမ်းပင်မြေများနှင့် မန်ဂရိုဗ် မျိုးစုံများ ဖြစ်ပြီး ၎င်းတို့သည် ကာဗွန် သိမ်းဆည်းခြင်းနှင့် ငါးဖမ်းလုပ်ငန်းများကို ထောက်ပံ့ပေးသည်။ ဖျက်စီးမှု အန္တရာယ်များအနက် သမုဒ္ဒရာ အပူရောင်ခြင်းကြောင့် ဖြစ်သော bleaching နှင့် အလားတူ ရေမွှေးရွားမှုများ၊ ငါးအများအပြား ဖမ်းစားဒေသများသည် အဓိက စိန်ခေါ်မှုများဖြစ်သည်။ ပင်လယ်သန့်ရှင်းရေး ကာကွယ်ရေးနယ်ချဲ့များကို တိုးချဲ့ဆောင်ရွက်လျက်ရှိသည်။
အဓိကကျွန်းများနှင့် ဒေသဆိုင်ရာ ထူးခြားချက်များ
အဓိကကျွန်းတိုင်းတွင် မြေပြင်၊ အရင်းအမြစ်နှင့် လူသိများမှုပုံစံများ သီးသန့် ဖြစ်သည်။ Java ၏ အထူဆုံး မြို့ပြမဟာမိတ်အရပ်များသည် ပပူဒား၏ သစ်တောကျယ်ပြန့်ဒေသများနှင့် ဆန့်ကျင်နေပြီး Kalimantan ၏ ပိတ်မြေများသည် Sulawesi ၏ ရှုပ်ထွေးသော ကမ်းနားများနှင့် မတူကွဲပြားသည်။
ဤကွဲပြားချက်များသည် စိုက်ပျိုးရေး၊ စက်မှုနှင့် သယ်ယူပို့ဆောင်ရေးကို သတ်မှတ်ပေးသည်။ Java ၏ ညီညာသော မြေပြင်များတွင် ဆန်စိုက်စရာများ ရှိပြီး Sulawesi နှင့် Papua တို့တွင် သတ္တုတူးဖော်ရေးနှင့် ခရီးသွားလုပ်ငန်းများ ဖွံ့ဖြိုးနေသည်။ Sumatra တွင် လယ်ယာစိုက်ပျိုးရေးစနစ်များနှင့် ငါးဖမ်းလုပ်ငန်းများတိုးတက်ပြီး Bali နှင့် Komodo ကဲ့သို့သော နေရာများတွင် ခရီးသွားမှုအဓိက ဖြစ်သည်။
Java နှင့် Sumatra
Sumatra တွင် Bukit Barisan တောင်တန်းကွင်း၊ ကျယ်ပြန့်သော မြစ်စနစ်များနှင့် သစ်တောများ ရှိသည်။ အဓိကထုတ်ကုန်များတွင် ပမ်းအဆီ၊ ရက်ဘာ၊ ကော်ဖီနှင့် 에너지 အရင်းအမြစ်များ ပါဝင်သည်။ နှစ်နှစ်တိုင်း နီးစပ်သော Sunda Arc ပေါ်တွင် တည်ရှိခြင်းကြောင့် သဘာဝဓာတ်မြေဩဇာကောင်းမွန်ခြင်းနှင့် မကန်မာသော အန္တရာယ်များကို တပြိုင်နက်ကျရှုံးဆောင်ရသည်။
Kalimantan (Borneo) နှင့် Sulawesi
Kalimantan ၏ အတွင်းပိုင်းတွင် နိမ့်ချိန် မြေပြင်များ၊ ပိတ်မြေများနှင့် ကြီးမားသော မြစ်အမဲများ (Kapuas နှင့် Mahakam) ရှိသည်။ အချို့ရေဝယ်ကန်များတွင် Sembakung နှင့် Sesayap ကဲ့သို့ အမေရိကန်နှင့် Brunei နှင့် ပြန်လည်ဆက်စပ်သည့် ရေရှားတောင်ပိုင်းများ ရှိသည်။ အရေးကြီး ကာကွယ်ရေးဒေသများတွင် Tanjung Puting၊ Kayan Mentarang နှင့် Betung Kerihun တို့ ပါဝင်သည်။
Sulawesi ၏ ထူးခြားသော K ပုံသဏ္ဍာန်ရှိ သံပန်းများနှင့် နက်ရှိုင်းသော ပင်လယ်များသည် အမျိုးအမိသားစုတွင် သက်ဆိုင်ရာ အမျိုးမျိုး ဖွံ့ဖြိုးမှုများဖြစ်စေသည်။ Lore Lindu၊ Bunaken နှင့် Togean Islands ကဲ့သို့ ကာကွယ်ရေး နယ်မြေများသည် မြေပြင်နှင့် ပင်လယ်ဘက် အမျိုးမျိုးကို ထောက်ပံ့ပေးသည်။ အမျိုးသားမြို့တော်အသစ်ကို East Kalimantan တွင် တည်ဆောက်မှု (Nusantara) သည် ဒေသဆိုင်ရာ အင်ဖရာနှင့် မြေယာအသုံးပြုမှုကို ပြောင်းလဲနေသည်။
Papua, Maluku, နှင့် Lesser Sundas
Papua သည် နိုင်ငံ၏ အမြင့်ဆုံး တောင်များ၊ ဧကွိုက် အေးမြသော နယ်မြေများနှင့် သစ်တောကျယ်ပြန့်မှုများကို ထိန်းသိမ်းထား၍ လူဦးရေ နည်းပါးသည့် ဒေသဖြစ်သည်။ ၂၀၂၂ ခုနှစ်မှ ၂၀၂၃ အထိ ပြည်နယ်များအား ပြန်လည် စီမံခန့်ခွဲခြင်းများက ဤကျယ်ပြန့်ကာကွယ်ရေးအဖွဲ့များကို ပိုမိုကောင်းမွန်စေသည်။
Maluku သည် အပျားစုံ ပြန့်လျက်ရှိသော ကျွန်းစုများဖြင့် ဖွဲ့စည်းကာ ရှုပ်ထွေးသော ဂျီယိုလောဂျီနယ်ပယ်အတွင်း အနေအထား ရှိသည်။ Lesser Sundas တွင် အနောက်မှ အရှေ့သို့ ရာသီခေတ်အရ ရာသီဥတုအကြမ်းချုံ့မှု ပြောင်းလဲသည့် ဧရိယာများရှိပြီး Komodo နှင့် Rinca ကဲ့သို့ ထင်ရှားသော ကျွန်းများ ပါဝင်သည်။ ဤဒေသများတွင် ငါးဖမ်းခြင်း၊ သေးငယ်သော လယ်ယာစိုက်ပျိုးရေးနှင့် ပင်လယ်က ရေဓာတ် ကြောင့် ခရီးသွားလုပ်ငန်းများ တိုးတက်လာနေသည်။
မြစ်များ၊ ကန်များနှင့် ပတ်ဝန်းကျင် ပင်လယ်များ
အင်ဒိုနီးရှား၏ မြစ်များသည် အတွင်းပိုင်း ဒေသများကို ကမ်းလွန်များနှင့် ဆက်သွယ်ကာ မီးစက်များ၊ မန်ဂရိုဗ်များကို ဖြန့်ချိပေးသည်။ ကန်များသည် သာမန်ငါးဖမ်းလုပ်ငန်းများနှင့် ရာသီဥတုညှိနှိုင်းမှုကို ပံ့ပိုးပေးသည်။ ပတ်ဝန်းကျင် ပင်လယ်များသည် ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရေး၊ မုန်တိုင်းပုံစံနှင့် ပင်လယ်ဘက် အသက်မွေးဝမ်းကျောင်းများကို သတ်မှတ်ပေးသည်။
ကျွန်းတိုင်းအလိုက် ရေစစ်မှုနှင့် အသီးသီး ပင်လယ်ပတ်ဝန်းကျင်များကို နားလည်ခြင်းသည် ပဒေသာဒေသ သဘောတရားများနှင့် ပတ်သက်၍ ရေရှည် စီမံခန့်ခွဲမှုများကို ရှင်းလင်းစေသည်။
ကျွန်းအလိုက် အဓိကမြစ်များ
Sumatra ၏ Musi (ဝန်းကျင် ၇၅၀ ကီလိုမီတာ) နှင့် Batang Hari (ဝန်းကျင် ၈၀၀ ကီလိုမီတာ) သည် တောင်တန်းများမှ နိမ့်မြေမြစ်နယ်မြေသို့ ဝင်ပေါက်သွားသည်။ Kalimantan တွင် Kapuas (ဝန်းကျင် ၁,၁၄၃ ကီလိုမီတာ) နှင့် Mahakam (ဝန်းကျင် ၉၂၀ ကီလိုမီတာ) တို့သည် သယ်ယူပို့ဆောင်ရေး၊ သာမန်ငါးဖမ်းလုပ်ငန်းနှင့် ပိတ်မြေစနစ်များကို ထောက်ပံ့ပေးသည်။
Java ၏ မြစ်များသည် တောင်အမြင့်နှင့် နိမ့်မြေရေးရာ သာမန်အားဖြင့် ပိုမိုတိုရှည်ပြီး ဆာလျော်စေသည်။ Sulawesi ၏ Saddang သည် ၁၈၀–၂၀၀ ကီလိုမီတာခန့် ရှည်ပြီး ဒေသနှင့် ဆက်စပ်၍ အရေးပါသည်။ Papua ၏ Mamberamo သည် ဝန်းကျင် ၈၀၀ ကီလိုမီတာခန့်ရှိကာ သစ်တောကျယ်ပြန့်သော ရေကန်များသို့ သွေးလျှောက်ပေးသည်။
| ကျွန်း | အဓိကမြစ်များ (ဝန်းကျင် ရေရှည်) | မှတ်ချက် |
|---|---|---|
| Sumatra | Musi (~750 km), Batang Hari (~800 km) | ဒဲလီက နိမ့်မြေများ၊ သယ်ယူပို့ဆောင်ရေးလမ်းကြောင်းများ |
| Kalimantan | Kapuas (~1,143 km), Mahakam (~920 km) | ပိတ်မြေများ၊ သာမန်ငါးဖမ်းလုပ်ငန်းများ |
| Java | Brantas, Citarum (shorter, seasonal) | ဆင်းရဲမှုနှင့် စိုက်ပျိုးရေးအတွက် အရေးပါသော သမိုင်း |
| Sulawesi | Saddang (~180–200 km) | ရေစုတိုးနှင့် စိုက်ပျိုးရေး အခန်းကဏ္ဍများ |
| Papua | Mamberamo (~800 km) | မြင့်မားသော ရေထွက်နှင့် သစ်တော ပါဝင်သော ထောက်ပံ့ရေး |
Lake Toba နှင့် Lake Tempe
Sumatra ၏ Lake Toba သည် သန်းပေါင်နှစ်ကြိမ်များကာလရှည်ကာလတစ်ခုအတွင်း ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည့် ကြီးမားသော မီးတောင်ဖျက်စီးမှုကြောင့် ဖန်တီးသည့် supervolcanic caldera တစ်ခုဖြစ်သည်။ Samosir ကျွန်းသည် ကန်အတွင်း၌ တည်ရှိကာ ဒေသရှိရာသီဥတုကို သက်သာစေပြီး ခရီးသွားလုပ်ငန်းနှင့် ငါးဖမ်းလုပ်ငန်းများကို ထောက်ပံ့ပေးသည်။
South Sulawesi ၏ Lake Tempe သည် ပေါ့ပါးသော ကန်ဖြစ်ကာ မိုးရာသီနှင့် မြစ်ထွက်မှုအပေါ်မူတည်၍ အရွယ်အစား တိုးချဲ့သွားတတ်သည်။ ၎င်းသည် မြစ်နှင့် ကန်ဆက်စပ်မှုများဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားပြီး ရာသီဥတုအလိုက် ပင်လယ်ထွက်နှင့် ထုတ်လုပ်မှုအပေါ် သက်ရောက်မှုများ ရှိသည်၊ သစ်အိမ်အိမ် မျိုးစုံနဲ့ အသက်မွေးဝမ်းကျောင်းများကို ထောက်ပံ့ပေးသည်။
အရေးပါတဲ့ ပင်လယ်များနှင့် သံခါးများ
အင်ဒိုနီးရှားသည် Java, Bali, Flores, Banda, Arafura နှင့် Celebes (Sulawesi) Seas အပါအဝင် ပင်လယ်များနှင့် နယ်နိမိတ်များကို ထိန်းသိမ်းသည်။ အရေးပါတဲ့ သံခါးများတွင် Malacca, Sunda, Lombok နှင့် Makassar တို့ ပါဝင်သည်။ ၎င်းတို့သည် ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ သယ်ယူပို့ဆောင်ရေး လမ်းကြောင်းများနှင့် ဒေသဆိုင်ရာ ကုန်သွယ်ရေး ဗဟိုများကို ဆက်သွယ်ပေးသည်။
Indonesian Throughflow သည် အပရှေ့ ပက်စီဖစ်မှ အပူရှိသော ရေများကို Makassar နှင့် Lombok စသည့် လမ်းကြောင်းများမှတဆင့် အိန္ဒိယ သမုဒ္ဒရာသို့ သယ်ဆောင်ပေးသည်။ Lombok နှင့် Makassar သည် Malacca ၏ မဟာဗဟိုလမ်းကြောင်းတွက် ရွေးချယ်စရာ နက်ရှိုင်းသော လမ်းကြောင်းများကို ပံ့ပိုးပေးကာ သင်္ဘောလုပ်ငန်းနှင့် သင်္ဘော လမ်းကြောင်းဝန်ဆောင်မှုများအတွက် အရေးကြီးသည်။
သဘာဝအရင်းအမြစ်များ၊ စီးပွားရေးနှင့် ပတ်ဝန်းကျင်အန္တရာယ်များ
သဘာဝအရင်းအမြစ်များသည် ကျွန်းများနှင့် shelf များအလိုက် ဖြန့်ချိထား၍ ဆိပ်ကမ်းများနှင့် သံခါးများနှင့် ကိုက်ညီပတ်သက်ကာ ဒေသနှင့် ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ စျေးကွက်များနှင့် ဆက်စပ်နေသည်။ ဤဧရိယာသည် စွမ်းအင် ပို့ကုန်များ၊ သတ္တုတူးဖော်ခြင်း၊ စိုက်ပျိုးရေးနှင့် ငါးဖမ်းလုပ်ငန်းများကို ထောက်ပံ့ပေးသည်။
ထိုအချိန်အတွင်း မြေပြင် အစားထိုးခြင်း၊ ပိတ်မြေ ဖျက်စီးခြင်းနှင့် ဂျီယိုလောဂျီဆိုင်ရာ အန္တရာယ်များက စီးပွားရေးဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုနှင့် ရေရှည်တည်တံ့မှုကိုထိခိုက်စေနိုင်သည်။
စွမ်းအင်၊ သတ္တုတူးဖော်နှင့် စိုက်ပျိုးရေး
အင်ဒိုနီးရှား၏ အရင်းအမြစ်များတွင် အရန်ချန် (coal), ကိုယ်ရင်းဓာတ်ငွေ့ (natural gas), ငွေ့ညို (nickel), သံတင် (tin), ရွှေ (gold) နှင့် bauxite တို့ ပါဝင်သည်။ Nickel တူးဖော်ခြင်းက Sulawesi နှင့် Maluku တို့တွင် တိုးတက်လာပြီး hydrocarbon များသည် Sumatra၊ Kalimantan နှင့် ပင်လယ်ပြင်များတွင် အရေးပါနေဆဲဖြစ်သည်။ ပြီးနောက် သယ်ဆောင်ရေးဆိပ်ကမ်းများ အနီးတွင် စက်ရုံများတည်ဆောက်၍ သယ်ယူပို့ဆောင်ရေး အဆင်ပြေစေရန် ဆောင်ရွက်နေကြသည်။
စိုက်ပျိုးရေးသည် ဆန်၊ အော်ပမ်းဆီ (oil palm), ရက်ဘာ, ကိုကိုးနှင့် ကော်ဖီ စသည့် ထုတ်ကုန်များအပါအဝင် အမျိုးမျိုးရှိသည်။ တာရှည်ခံစီမံခန့်ခွဲမှု နည်းပညာများတွင် သစ်တောထိန်းချုပ်ရေး ဆက်လက်မှုမရှိခြင်းကြောင့် သစ်တောလှုံခြုံမှု လျော့နည်းခြင်း၊ ပိတ်မြေ ပျက်စီးခြင်းနှင့် မြေကျဆင်းခြင်း၊ သတ္တုတူးဖော်ရေးမှ ထွက်လာသော အခြောက်လိမ်များနှင့် ကာဗွန် ထုတ်လွှတ်မှုများကဲ့သို့သော စိန်ခေါ်မှုများ ရှိနေသည်။ အစီအစဉ်ချမှတ်ခြင်းနှင့် ကြိုးပမ်းမှုများဖြင့် စိုက်ပျိုးရေးနှင့် ရေရှည် သဘာဝပတ်ဝန်းကျင် ကာကွယ်ရေးတို့ကို တည့်တည့်လေး ရှေ့ဆက်ရန် လိုအပ်သည်။
သစ်တောဖျက်စီးမှု၊ ရေကြီးမှု၊ မြင်းကြမ်းကျင်းမှုနှင့် သစ္စုငလျင်
သစ်တောဖျက်စီးမှုသည် မြေယာ အသုံးချမှုပြောင်းလဲခြင်း၊ အခြေခံအပြင်လမ်းလျှောက် တိုးချဲ့ခြင်းနှင့် ပိတ်မြေ ဖျက်ပစ်ခြင်းတို့ကြောင့် ဖြစ်ပေါ်သည်။ ပိတ်ရှို့မှုများသည် သစ်တော မီးများနှင့် ခြားနားပြီး မြေပြင်အောက်တွင် သံသာစွာ မီးလောင်ပြီး မိုးရွာချိန်တွင် မီးရပ်ရန် ခက်ခဲသည့် မီးမျိုး ဖြစ်ပေါ်စေသည်။
မုန်တိုင်းမိုးများကြောင့် နိမ့်မြေများတွင် ရေကြီးမှုများ ဖြစ်ပေါ်ပြီး တောင်တန်းဒေသများတွင် မိုင်းလှိုင်းများ ကြောင့် မြင်းကြမ်းကျင်းမှုများ ဖြစ်တတ်သည်။ မီးတောင်များသည် မိုးရွာချိန်တွင် lahar အန္တရာယ်များ ဖြစ်ပေါ်စေနိုင်သည်။ Sunda Arc မှ Banda Arc အထိ ရှိသည့် subduction နယ်များနှင့် outer-arc ချို့ယွင်းမှုများကြောင့် သဘာဝဘေးအန္တရာယ်များ အများကြီး ရှိသည်။ ကမ်းလွန်စီမံကိန်းများနှင့် အရေးပေါ် သတိပေးစနစ်များသည် အလွန်အရေးကြီးသည်။
လူ့ဂျီဩဂရပ်ဖီနှင့် အုပ်ချုပ်ရေးဒေသများ
အင်ဒိုနီးရှား၏ လူ့ဂျီဩဂရပ်ဖီသည် မျက်နှာချင်းဆိုင် ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ကွဲပြားမှုများကို အနက်ထဲကဲ့သို့ ဖော်ပြသည်။ Java ၏ အကြမ်းဖက် မြို့ကြီး များနှင့် Kalimantan ၏ နိမ့်မြေ ၊ Papua ၏ အတွင်းပိုင်း နယ်မြေများနှင့် ခြားနားသည်။ ကျွန်းကြား ရွေ့လျားမှုများနှင့် ကမ်းလွန်လမ်းကြောင်းများသည် အလုပ်သမားများ၊ စျေးကွက်များနှင့် ဝန်ဆောင်မှုများကို တစ်ကျယ်ထဲ ဆက်စပ်ပေးသည်။
အုပ်ချုပ်ရေး ယူနစ်များသည် အုပ်ချုပ်မှုနှင့် အရင်းအမြစ် စီမံခန့်ခွဲမှုကို ဖွဲ့စည်းပေးကာ ပညာရေး၊ ကျန်းမာရေး၊ သယ်ယူပို့ဆောင်ရေးနှင့် ပတ်ဝန်းကျင်အစီအစဉ်များကို ကျွန်းများအလိုက် ပေးအပ်ပို့ဆောင်ပေးသည်။
ပြည်နယ်များနှင့် လူဦးရေနှင့် ဖြန့်ချိမှု
လူဦးရေနဲ့ ပမာဏအရ Java တွင် အဆင့်မြင့်ဆုံးဖြစ်ပြီး အခြားကျွန်းများတွင် လူဦးရေ နည်းပါးသော်လည်း ကမ်းလွန်နှင့် မြစ်မုတ်ဘက်များအတ်ကို အဓိကထား တစ်စုတစ်စုံရှိသည်။
Aceh (Special Region), Special Region of Yogyakarta နှင့် Special Capital Region of Jakarta တို့ကဲ့သို့ အထူးသတ်မှတ်ချက်များ ရှိသည်။ ဤအထူးအခြေအနေများသည် သမိုင်း၊ ယဉ်ကျေးမှုနှင့် အုပ်ချုပ်ရေး စည်းမျဉ်းများကို ဖော်ပြသည်။ Greater Jakarta နှင့် Greater Surabaya ကဲ့သို့ မြို့ပေါင်းစုကြီးများသည် ကျွန်းကြား ရွေ့လျားမှုနှင့် ဝန်ဆောင်မှုလမ်းကြောင်းများကို သတ်မှတ်ပေးသည်။
မြို့ပြတိုးတက်မှုနှင့် မြေယာအသုံးချမှု
မြို့ပြတိုးတက်မှုသည် Java၊ Sumatra ၏ အရှေ့ကမ်းလွန်နှင့် Sulawesi ၏ အချို့ဒေသများ၌ ကမ်းလွန်လမ်းကြောင်းများကို ပြောင်းလဲစေသည်။ တရားဝင် မြို့နယ်များကို အုပ်ချုပ်ရေးနှင့် စာရင်းအင်းနည်းပညာဖြင့် သတ်မှတ်ထားသော်လည်း လမ်းမလျှောက်သော Peri-urban sprawl များသည် နယ်နိမိတ် ကျော်လွန်၍ နေရာအသုံးချမှုအပေါ် စုံလင်မှု မရှိခြင်းနှင့် အင်ဖရာ လိုအပ်ချက်များကို ဖြစ်ပေါ်စေသည်။
မြေယာအသုံးချမှုသည် စိုက်ပျိုးရေးသက်ရောက်မှုများ၊ စိုက်ပျိုးရေးမြေယာများ၊ သစ်တောစီမံခန့်ခွဲမှု၊ သတ္တုတူးဖော်ရေးနှင့် Peri-urban နယ်မြေများ တို့ကို ပေါင်းစပ်ထားသည်။
Frequently Asked Questions
အင်ဒိုနီးရှားသည် ဘယ်နေရာတွင် တည်ရှိပြီး ဘယ်သမုဒ္ဒရာများက နယ်နိမိတ်ဖြစ်သနည်း?
၎င်းသည် ၆°N–၁၁°S လတ်တန်းနှင့် ၉၅°E–၁၄၁°E အကွာအဝေးအတွင်း ဖြန့်ချိထားပြီး အာရှနှင့် အော်စထရေးလီးယားကို ဆက်စပ်ထားသည်။ ၎င်း၏ ပင်လယ်များတွင် Java, Bali, Flores, Banda နှင့် Arafura Seas တို့ ပါဝင်သည်။ အရေးပါတဲ့ သံခါးများမှာ Malacca, Makassar နှင့် Lombok တို့ ဖြစ်သည်။
အင်ဒိုနီးရှားတွင် ကျွန်းဘယ်လောက် ရှိသနည်း?
အင်ဒိုနီးရှားတွင် ၁၇,၀၀၀ ကျော်သော ကျွန်းများ ရှိသည်။ ၂၀၂၃ အထိ တရားဝင်အမည်ရှိသည်ဟု မှတ်တမ်းတင်ထားသော ကျွန်းများမှာ ၁၇,၀၂၄ ဖြစ်ပြီး ပမာဏများသည် စစ်တမ်းနည်းလမ်းများနှင့် ထိပ်တန်းရေချိုး အညီ ကွာခြားနိုင်သည်။ စုမောင်းကျွန်းများတွင် Sumatra, Java, Borneo (Kalimantan), Sulawesi နှင့် New Guinea (Papua) တို့ ပါဝင်သည်။
အင်ဒိုနီးရှားသည် အာရှသို့မဟုတ် Oceania အတွင်း မည်သို့ ခွဲသနည်း?
အင်ဒိုနီးရှားသည် အများအားဖြင့် အရှေ့တောင်အာရှတွင် တည်ရှိသော်လည်း Papua ပြည်နယ်များသည် New Guinea ကျွန်းပေါ်ရှိပြီး Oceania ၏ ဧရိယာနှင့် ဆက်စပ်နေသည်။ ဂီယိုမော်ဖိကနေအရ ၎င်းသည် Sunda Shelf (အာရှ) နှင့် Sahul Shelf (အော်စထရေးလီးယား) နှစ်ဖက်ကို ဖြန့်ချိထားသည်။ နိုင်ငံရေးအရ အင်ဒိုနီးရှားကို အာရှ ဒေသနည်းအရ သတ်မှတ်သည်။
အင်ဒိုနီးရှား၏ အမြင့်ဆုံး တောင်ဘယ်ဟာလဲ?
Puncak Jaya (Carstensz Pyramid) သည် ပပူဒားတွင် တည်ရှိပြီး ၄,၈၈၄ မီတာဖြင့် အမြင့်ဆုံး တောင်ဖြစ်သည်။ ၎င်းသည် Maoke တောင်တန်း၏ အစိတ်တစ်စိတ်ဖြစ်ကာ ဧကွိုက်ပတ်လည်ရှိ သို့မဟုတ် အမြဲတမ်း ရေခဲတန်းများ ရှိသည့် စုံစံတော်တော်နည်းမြဲသော ထိပ်တန်းများထဲမှ တစ်ခုဖြစ်သည်။
အင်ဒိုနီးရှားတွင် စောင့်ကြည့်လျက်ရှိသည့် မီးတောင်များ ဘယ်နှစ် ခုရှိသနည်း?
အင်ဒိုနီးရှားသည် ခန့်မှန်း ၁၂၉ ကျော်သော အက်တစ်တက်မီးတောင်များကို စောင့်ကြည့်လျက်ရှိပြီး ကမ္ဘာ့ နိုင်ငံများထဲ စာရင်း အများဆုံး ဖြစ်သည်။ ထင်ရှားသော သမိုင်းအရ မီးပွားမှုများတွင် Tambora (၁၈၁၅) နဲ့ Krakatau (၁၈၈၃) ပါဝင်သည်။ သန်းနာထပ်များသည် မီးတောင် အန္တရာယ်ဇုန်များအတွင်း နေရပ်များ ရှိသဖြင့် စောင့်ကြည့်မှုနှင့် ပြင်ဆင်မှုများ တကျော့တည်း လိုအပ်နေသည်။
အင်ဒိုနီးရှားတွင် မိုးရွာရာသီ နှင့် ခြောက်သွေ့ရာသီ ဘယ်တော့လဲ?
ခြောက်သွေ့ရာသီသည် ပုံမှန်အားဖြင့် ဇွန်မှ စက်တင်ဘာအထိ ဖြစ်ပြီး မိုးရာသီသည် ဒီဇင်ဘာမှ မတ်အထိ ဖြစ်တတ်သည်။ ဧပြီနှင့် အောက်တိုဘာသည် ပြောင်းရွှေ့ရာလများအဖြစ် ရှိပြီး ITCZ ၏ ရွေ့လျားမှုနှင့် မုန်တိုင်းပတ်လည်စနစ်တို့ကြောင့် ဒီဇိုင်းဖွဲ့သည်။ ဒေသအလိုက် အမြင့်နှင့် မုန်တိုင်းပုံစံများက မိုးရွာချိန်ကို ကွဲပြားစေသည်။
Wallace Line ဆိုတာ ဘာလဲ?
Wallace Line သည် အာရှနှင့် အော်စထရေးလီးယား အမျိုးအစားများကို ခွဲခြားပေးသည့် ဇီဝကွာဟမှုနယ်လမ်းဖြစ်သည်။ ၎င်းသည် Borneo–Sulawesi နှင့် Bali–Lombok အကြားရှိ နက်ရှိုင်းသော ရေတံခါးများကို ချိတ်ဆက်ကာ အလွန်ရှေ့ဆက် ခေတ်များတွင် မြေတံတား မဖွဲ့စည်းနိုင်ခဲ့ခြင်းကြောင့် အမျိုးအစားများ တွဲဖက်မှု မဖြစ်ပေါ်စေခဲ့သည်။ ဤကန့်သတ်နေရာအကြား ရွေ့လျားရာ နယ်မြေကို Wallacea ဟု ခေါ်သည်။
အင်ဒိုနီးရှားတွင် ပြည်နယ် ဘယ်နှစ်ခုရှိသနည်း?
အင်ဒိုနီးရှားတွင် ပြည်နယ် ၃၈ ခု ရှိသည်။ Papua တွင် ၂၀၂၂–၂၀၂၃ အတွင်း အသစ်စီမံချက်များ ပြုလုပ်ခြင်းဖြင့် ပြည်နယ်ပမာဏသည် ၃၄ မှ ၃၈ အထိ တိုးလာခဲ့သည်။ ပြည်နယ်များကို Java, Sumatra, Kalimantan, Sulawesi, Maluku နှင့် Papua ကဲ့သို့ ရွာခွဲသတ်မှတ်ထားသည်။
နိဂုံးချုပ်နှင့် နောက်ဆက်တွဲ လုပ်ဆောင်ရန်
အင်ဒိုနီးရှား၏ ဂျီဩဂရပ်ဖီသည် ကျယ်ပြန့်သော သမုဒ္ဒရာ ပတ်ဝန်းကျင်နှင့် တက်တိုးနစ်စ်မြင်ကွင်းများ၊ မိုးလေဝသအမျိုးမျိုးနှင့် ထူးခြားသော ဇီဝမျိုးစုံတို့ကို တွဲဖက်ထားသည်။ ၎င်းသည် Sunda နှင့် Sahul shelves ကို ဖြန့်ချိထားကာ နက်ရှိုင်းသော ရေတံခါးများမှ ဇီဝကွာဟမှုများနှင့် ကမ္ဘာလှည့်သင်္ဘောလမ်းကြောင်းများကို သတ်မှတ်ပေးသည်။ မီးတောင်တန်းများသည် မြေဩဇာကောင်းမွန်မှုနှင့် ထင်ရှားသည့် ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာပုံစံများကို ဖန်တီးသော်လည်း ထိခိုက်မှုနှင့် မီးပွားမှု အန္တရာယ်များကိုလည်း ထိန်းသိမ်းထားသည်။
ဒေသဆိုင်ရာ ကွာခြားမှုများသည် Java ၏ အမြင့်လူထုကလပ်များကို Kalimantan ၏ ပိတ်မြေများနှင့် Papua ၏ မြင့်တက်သော တောင်တန်းများနှင့် သစ်တောများမှ ခွဲခြားစေသည်။ ရာသီခေတ် မုန်တိုင်းနှင့် တောင်တန်း ဖိအားကွာဟမှုများက မိုးရွာပမာဏကို အခြေခံ၍ လယ်ယာစိုက်ပျိုးရေးနှင့် ရေစီမံရေးကို အရေးကြီးစေရန် သတ်မှတ်ပေးသည်။ မြစ်များ၊ ကန်များနှင့် ပတ်ဝန်းကျင် ပင်လယ်များသည် အတွင်းပိုင်းကို ကမ်းလွန်သို့ ဆက်သွယ်ကာ ငါးဖမ်းလုပ်ငန်းနှင့် ကူးသန်းရောင်းဝယ်ရေးကို ထောက်ပံ့ပေးသည်။
လူ့ဂျီဩဂရပ်ဖီသည် ဤ ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ အခြေခံအချက်များကို အခြေခံကာ သက်ဆိုင်ရာ ပြည်နယ် ၃၈ ခုမှ မြေယာနှင့် အရင်းအမြစ်များကို စီမံခန့်ခွဲနေသည်။ သံထုတ်လုပ်မှု၊ ဓာတ်ငွေ့၊ ဆန်နှင့် ကော်ဖီကဲ့သို့သော ထုတ်ကုန်များမှ စ၍ သစ်တော၊ ကော်ရာလ်နှင့် မန်ဂရိုဗ်တို့ကို ကာကွယ်ရန် ဆက်လက်ကြိုးပမ်းနေဆဲဖြစ်သည်။ တည်နေရာ၊ မြေသဘောတရား၊ ရာသီဥတုနှင့် အန္တရာယ်များကို နားလည်ခြင်းသည် အင်ဒိုနီးရှားကို သင်ယူရန်၊ ခရီးသွားရန် သို့မဟုတ် ပြောင်းရွှေ့နေရာ ရွေးချယ်ရန် အကောင်းဆုံး ဖြစ်စေပါသည်။
ဒေသ ရွေးချယ်ပါ
Your Nearby Location
Your Favorite
Post content
All posting is Free of charge and registration is Not required.